DIN TILINIŃ IShINDE SYR BAR...

"Din tiliniń ishinde syr bar... ol dilge qonady.

Din tili ımanǵa baılanysty, syr tili kóńilge

 baılanysty ashylady..." (D.Kenjetaıuly)

 

TABALDYRYQTY BASPA

Bul qazaq danalyǵy men qundylyqtarynyń kenin zerttep júrgen jastardyń jańa kitap jınaqtarynan alyndy.

Adam ata Qaǵbanyń irgesin qalap, ony «Qudaıdyń úıi» dep ataıdy. Qaǵbaǵa qulshylyq jasap, eskirgen jerin jóndep turady eken. Dúnıeden óterinde uly Shıshke Qaǵbanyń kiltin ustatyp, ony kútip, taza ustaýdy amanat etipti.

Shısh áke ósıetin buljytpaı oryndaıdy. Onyń yqylas-peıiline rıza bolǵan Jebireıil Shıshke úı salýdy úıretedi. Oǵan deıin Adamnyń urpaǵy aǵashtan salynǵan lashyqtarda ómir súrgen eken.

Shısh qurylys ónerin úırengen soń, alǵash óz úıin kirpishten turǵyzady. Baspanasy daıyn bolǵan kezde oǵan birinshi bolyp qonaqqa kelgen Qut eken. Ol úıden oryn berýin suraıdy. Shısh:

– Qalaǵan jerińnen qonys al! – deıdi. Qut tabaldyryqqa kelip jaıǵasady. Osyǵan oraı, el arasynda «tabaldyryqta turma», «tabaldyryqty baspa, úıdiń quty qashady» degen yrym saqtalypty.

Artynsha Shıshtiń úıine Baqyt kelip bas suǵady. Ol tórden oryn berýdi suraıdy. Shısh ruqsat beredi. Baqyt tórge jaıǵasady. Qazaqta qurmetti qonaǵyn tórge otyrǵyzyp, bata suraý osy yrymnan qalǵan eken desedi.

Baqyttyń sońynan Bereke kiredi. Ol Shıshtiń dastarhanynan oryn alypty. «Dastarhanda bereke bar» degen túsinik osydan qalypty.

Kóp uzamaı yntymaq kelip, paıǵambardyń qonysynan jaı suraıdy. Ol bosaǵaǵa ornalasady. Qazaqta «bosaǵań myqty bolsyn» degen sóz «yntymaǵyń myqty bolsyn» degen tilek eken. Al, bosaǵada turma deıtini «yntymaqty buzasyń» degen yrymy desedi.

Shısh izgi amal, qasıetterdi ornalastyryp jatqanda úıdiń bir sańylaýynan jyn-periler jasyrynyp kelip, úıdiń buryshtaryna tyǵylady.

Kim buryshqa otyrsa, sonyń arqasyna minip, keýdesin basady eken. Qazaqta «qara basty», «eńseni ezdi» degen tirkester osyǵan oraı aıtylǵan desedi. Yrym biletin esti kisiler jastarǵa «buryshqa otyrma» dep tárbıeleıdi eken. Úıdiń ishin adyraspan ne arshamen alastaǵanda jyn-periler joǵalady degen túsinik bar.

Shısh paıǵambardyń oqıǵasyna sáıkes qazaq arasynda ǵıbratty ertegi bar.

Ertede Nyǵmet pen Úsen degen aǵaıyndy jetimder Shahımardan degen baıdyń malyn baǵypty. Ekeýi kıse kıimge, ishse tamaqqa jarymaıdy. Jıyrma jyl jalshylyqta júredi. Baı olardyń jaıyn oılamapty. Bir kúni ekeýi bólek shyǵyp, baıdan aqysyn suramaq bolady. Sarań baı aryq at pen buzaýly sıyr berdi. Bergen aqyǵa razy bolmasa da, qanaǵat tutýdan basqa joldary joq edi. At pen sıyrdy jetelep, basy aýǵan jaqqa júre beredi.

Qas qaraıa bir ózenniń jaǵasyna kelip demalady. Keshke sıyrdy saýyp, sútin pisirip otyrǵanda attyń dúbirin estıdi.

– Áı, kim bar, sóıles? Qudaıy qonaqpyn! – deıdi daýystap.

– Kimsiń? – deıdi ekeýi.

– Atym – Qyzyr. Qyrǵaýyldaı qorǵalap, bódenedeı jorǵalap kelemin, – deıdi.

– Qyzyr bolsań, qonatyn jerge qon. Bizde qazir saǵan oryn joq, – deıdi. Qyzyr ketip qalady.

Sálden soń taǵy at dúbiri estiledi.

– Áı, kim bar, sóıles? Qudaıy qonaqpyn! – dep daýystaıdy.

– Kimsiń? Qaıdan kelesiń?

– Atym – Baq. Qyrdan, oıdan kelemin, – deıdi.

– Baq bolsań, ornyńdy tap. Saǵan oryn joq, – deıdi. Baq ta ketip qaldy. Úshinshi dúbirlegen atty daýsy estiledi.

– Áı, kim bar, sóıles. Qudaıy qonaqpyn, – deıdi jolaýshy. Bular:

– Kimsiń? Qaıdan kelesiń? – dep suraıdy.

– Atym – Dáýlet, – deıdi.

– Endeshe dáýletti jerge bar. Izdegeniń biz emes, – deıdi ekeýi. Dáýlet te ketip qalady.

Sút pisti degen kezde at dúbiri taǵy estiledi.

– Áı, kim bar? Qudaıy qonaqpyn! – deıdi attyly.

– Kimsiń? Qaıdan kelesiń?

– Atym – Yntymaq, – deıdi. Sol kezde ekeýi júgirip shyǵyp, attyń shylbyryna oratyla ketip:

– Yntymaq bolsań, qonaq bol. Bizdiń izdegenimiz – sensiń, – deıdi ekeýi.

Soıatyn atty kóldeneń tartyp, «Áýmın!» dep bata suraıdy. Yntymaq:

– Jan baqqan jalǵyz atty maǵan soısańdar, qalaı kúneltesińder? – deıdi.

– Úıde yntymaq bolsa, joqshylyq kirmes. Qaıǵy-muń baspas. Mal taǵy da biter, baq qaıta qonar. Batańdy ber, – deıdi jigitter. Yntymaq ekeýine rıza bolyp, eki alaqanyn jaıyp jiberip:

– Qudaı ońdasyn, Qyzyr qoldasyn! Baq qosylyp, Dáýlet darysyn. Allahý akbar! – dep bata beredi. Nyǵmet pen Úsen atty soıyp, etin qazanǵa salady.

Et pisti degen kezde syrttan kóp attyń dúbirin estıdi. Qarasa, Qyzyr, Baq, Dáýlet – úsheýi qaıta kelip tur eken. Eki jigit júgirip shyǵyp, qarsy alady. Olardy álginde qondyrmaǵany úshin keshirim suraıdy. Qyzyr:

– Balalarym, oǵan qysylmańdar, Yntymaq bolmasa, Qyzyr qonbaıdy, Baq qaramaıdy, Dáýlet darymaıdy. Biz Yntymaqtyń bastaýymen keldik. Kósegeleriń kógerip, órkenderiń óssin! – deıdi.

Ertesine tórt qonaq batasyn berip, attanady. Sodan bastap Nyǵmet pen Úsenniń úıine bereke darıdy.

Baı bolyp, baqýatty janǵa aınalǵanda da, eki jigit yntymaǵyn joǵaltpapty. Urpaqtaryna «Yntymaqtan bıik, yntymaqtan kúshti eshteńe joq» dep ósıet qaldyrǵan eken.

 

Dosay Kenjetay-dyń fb paraqshasynan