BUHAR JYRAÝDYŃ TOLǴAÝLARY
Aınalasyn jer tutqan
Aıdy batpas demeńiz.
Aınala ishse azaıyp,
Kól sýalmas demeńiz.
Qursaǵy qushaq baılardan
Dáýlet taımas demeńiz.
Jarlyny jarly demeńiz,
Jarly baıǵa teń kelip,
Jaılaýǵa jarysa kóshpes demeńiz.
Jalǵyzdy jalǵyz demeńiz,
Jalǵyz kópke teńelip,
Bir jahanda soǵysyp,
Kegin almas demeńiz.
Qulandar oınar qý taqyr
Qýraı bitpes demeńiz.
Qýraı bitpes quba jon
Qulan jortpas demeńiz.
Qursaǵy jýan boz bıe
Qulyn salmas demeńiz.
Qýlyq týǵan qulasha
Qursaqtanbas demeńiz.
Qý taıaqty kedeıge
Dáýlet bitpes demeńiz.
***
Aıtar bolsań Allany aıt,
Tańerteń azan shaqyrǵan,
Daýysy sulý mollany aıt.
Óz jynysynyń ishinde
Daýysy ashy tyrnany aıt.
Taýyq júndi taz tyrna
Taqyrshaq jerge qonbas pa,
Taralyp júni qalmas pa.
Aq suńqar qustyń balasy
Uıada altaý bolmas pa.
Uıada altaý bolǵanmen,
Onyń ishinde bireý-aq alǵyr bolmas pa.
Alǵyrynyń belgisi
Uzaqtan jemdi ilmes pe.
Birge týǵan uıalas
Bizge saýǵa demes pe.
Ózi ashtan ólse de,
Aıyryp jemin bermes pe.
Sóıtip júrgen kezinde,
Alǵyrynan aırylsa,
Qanaty túpten qaırylsa,
Qus jamany japalaq
Oǵan da qor bolmas pa.
Adamzattyń balasy
Atadan altaý týmas pa.
Atadan altaý týǵanmen,
Onyń ishinde bireýi arystan bolmas pa.
Arystanynyń barynda
Jorǵasy bolsa minisip,
Torqasy bolsa kıisip,
Tolǵamaly qamshy alyp,
Tolǵaı da tolǵaı dáýren súrmes pe.
Sóıtip júrgen kezinde,
Arystannan aırylsa,
Qanaty túpten qaırylsa,
El ishine jaý kelse,
Ótinip ony ala almaı,
Aldyna kelgen jaqsynyń
Qadirin onyń bile almaı,
Qadir-qurmet qyla almaı,
Artynda qalǵan jamandar
Bas- basyna tozbas pa?!
***
Aı, aıtamyn, aıtamyn,
Mingen atyń aıtamyn.
Qulynda emgen, taıda emgen,
Qunanynda arda emgen.
Dóneninde úıretken,
Jibekten arqan súıretken.
Bestisinde beli kúshti bolsyn dep,
Bes baıtalǵa saldyrǵan.
Altysynda attaı murnyn tanatqan,
Jetisinde jetip qulan shaldyrǵan.
Segizinde serke san dep atanǵan,
Toǵyzynda tola semirgen,
Onynda oq jylandaı qarǵyǵan,
Oınaı basqan aıaqtym,
Ot oryndaı tuıaqtym,
Qıǵash qamys qulaqtym,
Saptyaıaqtaı erindim,
Sarymsaqtaı azýlym.
Saýyrsyn kere jaraǵan,
Kekilin qyzdaı taraǵan,
Tostaǵan kózdi toryny
Top tarqamaı minsene,
Elińniń qamyn jesene.
Esilip keńes aıt sana,
Aıta da aıta ketsin jurtyna.
Muzdar da muzdar qatsyn murtyńa.
Esh kelmedi qyrtyńa,
Keń Abylaı, keń aıam,
Shubar aǵash quba jon
Meken etken shólde, aıam,
Teli menen tentegiń
Iilip aldyńa keldi, aıam!
***
Aq sary atan espeli,
El jaılaýǵa shyqqan jurt.
Aqtyń jolyn kúzetpeı,
Jamandyqty tutqan jurt.
Mamyrasyp, baı bolyp,
Baısal taýyp jortqan jurt.
Han jarlyǵyn almady,
Hanǵa tizgin salmady.
Baıaǵydaı barshyndap,
Bir aýyzdy bolmady,
Qas turpaıy bolǵan jurt.
***
Aqsańnan bıik taý bolmas,
Baýyrynan qashqan kúzen kórinbes.
Aqsham batpaı tún shyqpas,
Ajal jetpeı jan shyqpas.
Ejelgi dushpan el bolmas,
Etekti kesse jeń bolmas.
Qarasha torǵaı qaz bolmas,
Shaǵala kelmeı jaz bolmas,
Shańqan bolmaı boz bolmas,
Ishten qyńyr týǵandy
Tezge salsań túzelmes.
Qara qoıdyń terisin
Sabyndap jýsań aǵarmas.
Qalǵan kóńil tabylmas,
Ózińnen týmaı ul bolmas.
Satyp almaı qul bolmas.
Qum jıylyp tas bolmas,
Qul jıylyp bas bolmas.
Eki jaqsy dos bolmas,
Dos bolsa túbi bos bolmas.
***
Alla degen ar bolmas,
Aqtyń joly tar bolmas.
Tar peıildi keńimes,
Keń peıildi kemimes.
Berem degen qutylmas,
Berik baılaǵan sheshilmes.
Qazýly joldar kómilmes,
Qartaısań qart babańdy syılaı ber,
Kúnderdiń kúni bolǵanda,
Kimder de kimniń deısiń beli búgilmes.
***
Al, tilimdi almasań,
Eı, Abylaı, Abylaı!
Seni men kórgende,
Turymtaıdaı ul ediń,
Túrkistanda júr ediń.
Ábilmámbet patshaǵa
Qyzmetshi bolyp tur ediń,
Sen qaı jerde júrip jetiktiń?
Úısin Tóle bılerdiń
Túıesin baqqan qul ediń.
Sen jıyrma jasqa jetken soń,
Altyn tuǵyr ústinde
Aq suńqar qustaı túlediń.
Dáýlet qusy qondy basyńa,
Qydyr keldi qasyńa.
Baq úıine túnediń,
Alystan toıat tilediń,
Qylyshyńdy tasqa bilediń.
Almaǵan jaýyń qoımadyń,
Alǵanmenen toımadyń,
Nesibeńdi elden tilediń.
Sen qanjyǵaly Bógembaı,
Taqymy keppes ury ediń,
Tún qatyp jáne júr ediń.
Qabanbaıdan buryn naızańdy
Qashan jaýǵa tirediń?
Abylaı –aý, Abylaı,
Momynǵa kelip bek boldyń,
Atańdy bilmes qul ediń,
Atańnyń tegin surasań,
Arqar urandy jat ediń,
Qaı jerińde tóre ediń?
Qarshy menen Quzarda
Jalań aıaq jar keship,
Bóz toqyǵan sart ediń.
Shesheńdi jáne surasań,
Qaı altynnyń býy edi,
Ony da men bilýshi em.
Túrikpenniń tórinde
Qashyp júrip kúneltken kúń edi.
Juldyzyń týdy-aý ońyńnan,
Jan bitken erip sońyńnan.
On san Alash balasyn
Aýzyńa qudaı qaratyp,
Jýsatyp jáne órgizip,
Jumsap bir tursyń qolyńnan.
Aqtan boldy –aý kúnińiz,
Arsy menen Kúrsige
Daý-talasty únińiz.
Óziń bolǵan kúnińde,
Bir kóshke syımaıdy
Azatkerde qulyńyz.
Ashýlanba, Abylaı,
Ashýlansań, Abylaı,
Kóterermin, kónermin,
Kóterip qazǵa salarmyn.
Ókpeńmenen qabynba,
Ótińmenen jarylma,
Oryspenen soǵysyp,
Basyna munsha kótergen
Jurtyńa jaýlyq saǵynba.
Kúninde mendeı jyrlaıtyn,
Toqsan úshte qarııa
Endi saǵan tabylmas!
***
Alystan qyzyl kórinse,
Manat emeı nemene.
Kóterilip ushqan soń,
Qanat emeı nemene.
Eki jaqsy bas qossa,
Sanat emeı nemene.
Qamshylatyp júgirgen,
Shaban emeı nemene.
Aıtqan sózge túspegen,
Jaman emeı nemene.
Suraǵanda bermegen,
Sarań emeı nemene.
Kisi aqysyn kóp jegen,
Aram emeı nemene.
Ishtegi syr Allaǵa maǵlum,
Syrtyndaǵy qýlyǵy,
Amal emeı nemene.
Sýsaǵanda bergen sý
Sheker emeı nemene.
Hımmatsizge* bitken mal,
Beker emeı nemene
* hımmatsiz – peıilsiz degen uǵymdy bildiredi
***
Artý-artý bel kelse,
Atan tartar búgilip.
Alystan qara kórinse,
Arǵymaq shabar tigilip.
Alystan janjal sóz kelse,
Azýly sóıler júginip.
***
Asqar taýdyń ólgeni,-
Basyn munar shalǵany.
Kóktegi bulttyń ólgeni,-
Asa almaı taýdan qalǵany.
Aı men kúnniń ólgeni,-
Eńkeıip baryp batqany.
Aıdyn shalqar ólgeni,-
Muz bolyp tastaı qatqany.
Qara jerdiń ólgeni,-
Qar astynda qalǵany.
Ólmegende ne ólmeıdi,
Álimniń haty ólmeıdi
***
Atam bolǵan jıyrma bes,
Qyzyqty kúnde qyzdyrǵan,
Asýdy talqan buzdyrǵan,
Qyzdy aýyldy kórgende,
Bulańdatqan jıyrma bes.
Tósten qashqan túlkideı
Sylańdatqan jıyrma bes.
Kúldir-kúldir kisinetip,
Kúreńdi mingen jıyrma bes.
Kúrek tisin qasqaıtyp,
Sulýdy qushqan jıyrma bes.
Izdeseń de tabylmas,
Kárilik shirkin ne qylmas.
Aıaǵyńdy basa almaı,
Kelin – bala kelgende,
Aýyzyńdy asha almaı,
Ýaqyttyń isi qıyn-dy.
Ýaqytymyz jetken soń,
Aıtyp-aıtpaı nemene,
Mezgilimiz ótken soń.
Jaınap turǵan qyzyl shoq
Sý quıylyp óshken soń.
Jaınap júrgen zamanym,
Basymnan búıtip kóshken soń.
Ýaqytym joq, ne aıtaıyn,
Ýaqytym meniń ótken soń.
Ýaqytymnyń ótkeni,
Mezgilimniń jetkeni,
Qatty tamaq shaınarǵa
Men paqyrda tis bar ma?
Arystandaı aqyrýǵa
Bádánimde kúsh bar ma?
