BIZGE ǴYLYM DA, DIN DE, FILOSOFIIa DA, TARIH TA, TIL DE BÁRI BIRGE ShART…

Adamda kóz, qulaq, til, teri, muryn sııaqty syrty 5 sezim músheleri bar. Olar kóri, estý, dám, ıis, ystyq sýyqty sezý qyzmetterin atqarady. Farabı atamyz aıtpaqshy, kózdiń kórý fýnktsııasyn júzege asyrýy úshin jaryq shart, sol sııaqty qulaq estýi úshin de aýa shart…

 Bul sharttar tek tiri adamǵa arnalǵan. Óli adam úshin 5 sezim de, 5 shart ta bos. Sol sııaqty búgin “tiri qazaqty” órge súıreıtin tek ǵylym ǵana degender kóbeıip jatyr. Durys, biraq nuqsan! Tiri qazaqty órge ǵylym, din, fılosofııa, bilim, óner, mádenıet… bári birge ulttyq bolmys pen sanatqa qosady.

 Bular da tiri qazaqty qorshaǵan tanymdar. Osylardyń ishinde qazaqqa ǵylym ǵana kerek dep short kesý, joǵarydaǵy 5 sezimniń biri mysaly “kóz” ǵana kerek degenmen birdeı. Sondyqtan ǵylymǵa umtyl ol úshin bilý, taný shart; fılosofııaǵa umtyl ol úshin bilý, taný, sezý shart; dinge umtyl ol úshin bilý, taný, sený; sezý, moıynsuný shart.

Qarańyz Farabı aıtpaqshy, ǵylymǵa 2 aktsııa bilý men taný; fılosofııaǵa 3 aktsııa - sezý, bilý men taný shart; al dinge 5 aktsııa - sený, bilý, taný, sezý, moıynsuný shart. Bular adamnyń ishki tanymdyq aktsııalary. Syrtqy bes jáne ishki bes aktsııalar. Bári kerek. Tarıhı tanym ol da adamnyń qorǵany, eger ǵıbrat ala alsań…

Mysaly pozıtıvızm, ateızm qysymynan ult retinde “óle jazdap” áreń shyqtyq.

Nege?

 Sebebi ol kezeń ıdeologııasynda adamdy qorshaǵan tanymdardyń tek bireýi ǵana basym boldy: ǵylym. Ony ǵylympazdyq gegemonııasy desek te bolady. Onda din, ańyz, mıf, falsafa, mıstıka, jyr, dastan sııaqty qabattar bos qaldy, shettetildi. Sońynda ulttyq qundylyqtar soldy. Kórdińiz be, tiri qazaq bolyp, el qataryna, jahandaǵy úderisten adamdyq sanatqa ıe bolý úshin bizge ǵylym da, din de, fılosofııa da, tarıh ta, til de bári birge shart… kádimgi 5 sezim músheleri sııaqty.

(S) Dosay Kenjetay