BESIK ÁKELÝ
Bizdiń qazaqta "Besik ákelý" degen ádemi salt bolǵan.
Bul salt kúni búginge deıin Qyzylorda, Ońtústik Qazaqstan, Jambyl oblystarynda jaqsy saqtalǵan. Kelin bosanǵan soń ózin-ózi syılaıtyn kez kelgen ana quda-qudaǵıyna qutty bolsyn aıtyp, qyzynyń qal-jaǵydaıyn bilýge keledi. Ana úshin bul - paryz. Óıtkeni jatjurttyq bolǵan perzenti ana atandy. Ana bolýdyń qandaı ekenin júreginen julyp qyzyn uzatqan ár ana jaqsy biledi.
Demek, qyzynyń jaı-kúıin kórýge, quda-qudaǵıynyń nemereli bolǵan qýanyshyna ortaqtasyp, baýy berik bolsyn aıta kelýdi sanasy bar árbir qazaq áıeli uǵyp ári ony oryndaýy mindet bolǵan.
Besik ákelýdiń ózi bir súıkimdi sán-saltanatpen ótedi, kishigirim toı bolady.
Án shyrqalyp, kúı tartylady, jarasymdy ázil-qaljyń aıtylady. Kelinniń tórkin jaǵy "izdeýshi, suraýshysy bar" degizip, bir top bolyp keledi. Jaı kelmeı bala besiginiń jabdyǵyn túgelimen, shashýymen qosa ákeledi. Nemereli bolyp jatqan quda-qudaǵılaryna, sábıdiń kindik sheshesine syı-sııapattaryn ala keledi. Qyzy men kǵıeý balasyn da qur qaldyrmaıdy.
Kelinniń sheshesi: "Mine, endi naǵyz aq jaýlyqty ana boldyń", - dep qyzynyń basyna aq oramal jabady. Árıne, munyń bári árkimniń qal-qadirinshe jasalady. Qońyrqaı turmystylar óz shama-sharqynsha degendeı, ıaǵnı belgili bir tártibi, qatyp qalǵan qaǵıdasy joq, otbasynyń jaǵdaıyna qaraı atqarylatyn sharýa. Al qaspaǵy qalyń, qazany maıly dáýlettilerdiń jóni bólek, tartý-taralǵysy da qomaqty bolypty. Ózge syı-sııapatty bylaı qoıǵanda, olar qyz bolsyn, ul bolsyn jıenderiniń kıim-keshegin, jórgek-jaıalyǵyn salatyn áshekeıli, oıýly, kúmispen naqyshtaǵan sandyqshasyna deıin ákelgen eken. Bar bolsa nege myrzalyq jasamasqa, jatqa emes, jıenge arnalǵan ǵoı.
Qudaıǵa shúkir, qazir de analyq paryzyn ótep, besik ákeletin nemese besik ornyna zamanǵa saı balanyń arbasyn, tósegin, oryndyǵy sekildi qajet buıymdaryn túgendep ákelýshiler barshylyq. Bul degenimiz - ejelden kele jatqan dástúrdiń izin joǵaltpaýmen birge quda-jekjat arasyndaǵy jaǵymdy jarastyq.
"Bıe qulyndamasa at bolady - alys-beris bolmasa jekjat jat bolady" demekshi, alys-beris degen jaqsy qarym-qatynasqa dáneker ǵana emes pe. Áıtpese, eshkim joralǵy alǵannan baı bolmaıdy, bergennen kede bolmaıdy. Besik ákelý, bir jaǵynan, quda-qudaǵı arasyndaǵy iltıpat, birlik-tatýlyqqa bet-júzdik joly bolsa, ekinshi jaǵynan ári negizgisi - jas bosanǵan ananyń mereıin ósirip, kóńilin kóterý arqyly ómirge kelgen urpaqty ardaqtaý bolyp tabylady. "Kimnen jaralsań - sodan nár alasyń" deıdi halqymyz, kóńili tasqyndaǵan ananyń qýaty, sezim tolqyndary balaǵa da tikeleı jaqsy áser beredi. Tórkinderi kelip, qýanyshy artyp, saǵynyshy basylyp, enesine batyp aıta almaǵanyn anasymen bólisip kelinniń óresi bıiktep, kókjıegi keńeıedi. Onyń júzi jarqyn, kóńili toq bolsa, sábıdiń de densaýlyǵy myǵym bolatyny aıtpasa da túsinikti. Olaı bolsa, besik ákelýdi ana men balanyń qurmetine jasalǵan kóńil toıy dep baǵalaýymyz kerek.
ZEINEP AHMETOVA "Kúretamyr"
