ATA-ANANY SYILASAŃ, ALLADAN KELER SYI BAR MA?

Islamda ata-anany qadirleý amaly musylman úshin úlken dáreje bolyp tabylady. Bul amaldyń mańyzdylyǵy Alla Taǵalanyń Quran Kárimdegi aıattardyń birinde kórsetedi: «Rabbyń, Ózine ǵana ǵıbadat etýlerińdi, áke-sheshege jaqsylyq qylýlaryńdy ámir etti», - degen. Adam balasynyń dúnıege kelýdegi maqsaty – Jalǵyz Alla Taǵala qulshylyq etý. Osy qulshylyq qylýdan keıingi izgi amal – ata-anaǵa qurmet qylý. Bul Allanyń bizderge buıyrǵan paryzy. Aıattyń jalǵasynda:  «Al eger ol ekeýiniń biri nemese ekeýi de jandaryńda kárilikke jetse: «Túh» deme (keıis bildirme).Sondaı-aq ol ekeýin zekime de, ol ekeýine sypaıy sóz sóıle», - dedi. Bul «Túh» degen sóz búkil álem tilderinde bar sóz. Qarańyz, Alla Taǵala qandaı sózdi qoldanyp tur. Sen ata-anańnyń aldynda sharshaǵanyńdy bildirmeýiń kerek.

«Ol ekeýine kishireıip, qarapaıymdylyq qanatyńdy jaı da: «Rabbym! Ol ekeýi meni kishkentaıda qalaı meıirimine bólep, álpeshtep tárbıelegendeı Sen de olardy dál solaı meıirimińe bóleı kór!»,-de», - deıdi. («Isra» súresi, 23-24-aıattar). Iaǵnı, bul aıattardan alatyn paıdamyz ne?! Eń birinshi – olarǵa jaqsylyq jasaý. Olardyń qyzmetinde bolý. Olardyń aıtqanynan shyqpaý. Tek kúnáli isterden basqasynyń barlyǵyn oryndaý. Sondaı-aq ata-anamyzdyń aldynda ózimizdi tómen ustaý jáne daýysymyzdy báseńdetý.

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) úsh qaıtara: «Aýyr kúnálardyń ishindegi eń aýyry qandaı kúná ekenin senderge aıtaıyn ba?», - dedi. Adamdar: «Ia, Rasýlýlla, aıtyńyz», -  deıdi. Sonda Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Alla Taǵalaǵa serik qosý, áke-sheshesin tyńdamaý jáne musylman tobynan qashý», – degen. Qarańyz, Alla Taǵala Ózine qulshylyq qylǵannan keıingi eń ulyq amal ata-anany qurmetteý. Alla Taǵala serik qosý – úlken zulymdyq bolsa, sol zulymdyqtan keıingi eń zulym amal – ata-anany qurmettemeý, olardy qadirlemeý.

Birde Ábý Hýraıra (r.a.) anasy shaqyrǵan sátte, anasyna: «Lábbaık, Ia, Ýmmı», – deıdi. («Lábbaık», -degen sóz qajylyqta Alla Taǵalanyń aldynda aıtylatyn sóz) «Ia, Anashym! Aldyńda turmyn, buıyr», – degen sózdi Ábý Hýraıra (r.a.) anasyna qatty daýysymdy kóterip aıtyp qoıdym ba degen kúmánmen bazarǵa baryp, eki quldy azat etip jiberedi. Ol kezde quldy azat etý arzan baǵada bolmaǵan.

• Ata-anamyzǵa eń jumsaq sózdermen sóz sóılep, olarmen jaqsy kórkem qarym-qatynaspen mámile jasaıtyn bolsaq, olarǵa qurmetimiz erekshe bolsa, olardy syılap, alaqanymyzǵa salyp, álpeshteıtin bolsaq, «bizge qandaı paıda bar», degen kezde, eń birinshi paıdasy – Alla Taǵalanyń qalaýymen jánnatqa kirýimizge kepil bolady eken.

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı deıdi: «Sondaı adam qor bolsyn! Sondaı adam qor bolsyn!», - deıdi. Sonda sahabalar: Ia, Allanyń elshisi kim ol?, - dep suraǵan kezde: «Kimde-kimniń áke-sheshesiniń bireýi nemese ekeýi qasynda kárilikke jetse, sóıtip baryp jánnatqa kire almasa, sondaı adam qor bolsyn!» – degen. Ata-anamyzdyń razylyǵyn alyp, «Balam, men saǵan razymyn» deıtin bolsa, jánnatqa kirýimizge kepil bolady.

• Taǵy bir paıdasy – ata-anany syılaý eń súıikti amaldardyń qataryna kiredi.

Paıǵambarymyzdan (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) sahabalary: «Qaısy amal Alla Taǵalaǵa súıkimdirek? (ıaǵnı, unamdyraq)», – dep suraǵan kezde, Alla elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Ýaqytynda oqylǵan namaz jáne ata-anaǵa jaqsylyq jasaý», - degen eken. Bes ýaqyt namazdy ýaqytynda oqyǵannan keıingi Alla Taǵalanyń aldyndaǵy súıikti amal – ata-anaǵa jaqsylyq jasaý eken.

• Taǵy bir paıdasy – ata-anamyzǵa qyzmet etkende, bizge batasyn, izgi tilegin beredi.

Sebebi, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir hadısinde: «Úsh túrli duǵa mindetti túrde qabyl bolady. Onyń biri ata-anasy balasyna jasaǵan duǵasy», – degen. Qarǵys aıtsa, qarǵysy qabyl bolady. Eger, izgi bata berse, olda mindetti túrde qabyl bolady.

• Taǵy bir paıdasy – ata-anamyzǵa jaqsylyq jasasaq aldymyzdan sol keledi.

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) óziniń múbárak hadısinde: «Óz áke-sheshelerińdi qurmetteńder, ata-analaryńdy syılańdar! Sol kezde senderdiń balalaryń ózerińdi syıdaıdy»,– degen. Qazaqta: «Atańa ne qylsań, aldyńa sol keledi», – degen. Bul týraly tarıhta ózimizge sabaq bolar oqıǵalar kóp. Balamyzdan jaqsylyq kóreıin deseńiz, óz ata-anańyzdy qurmetteńiz.

• Taǵy qandaı artyqshylyqtary bar degen kezde, ata-anaǵa qurmet kórsetý – Alla Taǵalanyń razylyǵyna alyp keletin amal eken.

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir hadısinde: «Kimde-kim ata-anasyn rıza qylsa, onda ol Allany razy qylǵany. Al, kimde-kim ata-anasyn ashýlandyrsa, onda ol Allany ashýlandyrdy», – deıdi. Ata-anamyzdy qandaı da bir iste razy qylsaq, Allanyń bizge razy bolǵany. Bul paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ýádesi. Al, biz ata-anamyzǵa selqos qaraıtyn bolsaq, onda Alla Taǵalanyń ashýyn týǵyzǵan bolamyz.

Ata-ana dúnıeden ótken bolsa, ony eske alyp, duǵa jasaý

Birde bir sahabı Allanyń elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) kelip, «Ia, Allanyń elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn)! Ata-anama jaqsylyq jasap, bul dúnıeden shyǵaryp saldym. Endi, meniń olardyń aldynda atqaratyn mindetim bar ma?», - dep suraǵan kezde, Alla elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Bar mindetiń! Ol ekeýine duǵa qylý», – deıdi. Bizde dúnıeden ótken kisige «marqum» dep aıtamyz. Bul duǵa bolyp tabylady.

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) mynadaı bir hadısi bar: «Kimde-kim ata-anasyna duǵa jasamaıtyn bolsa, onda onyń rızyǵy toqtaıdy», – deıdi.

Ábý Hanıfa (r.a.): «Men kúnige ár bes bes ýaqyt namazda ata-anama jáne ustazyma duǵa qylamyn», – degen eken.

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı deıdi: «Myna úsh túrli adam jánnatqa kirmeıdi. Áke-sheshesine qarsy shyqqan adam (áke-sheshesin renjitken adam), áıelin qyzǵanbaıtyn adam jáne erkekke uqsaǵan áıel», – degen.

• Áke-sheshesin renjitetin amaldar kóp. Onyń biri – áıelimen bala-shaǵasyn anasynan artyq kórý – olardy tirideı óltirgenimiz. Ata-anamyzydy qandaıda bir renjitetin amal jasasaq, ne bolmasa aýyr sóz aıtsaq – olardy tirideı óltirgenmen birdeı.

Buharıden jetken hadıstterdiń birinde, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Alla Taǵala senderge analaryńdy qurmettemeýdi haram etti», – degen. Arnaıy anany aıtyp jatyr.

Fıqh ilimindegi másele: Eger balasy Alla Taǵala paryz etpegen nápil namazdy oryndap jatqan kezde, anasy shaqyrǵan bolsa, balasy nápil namazyn buzyp, anasynyń shaqyrǵanyna barady. Ata-ananyń shaqyrýyna jaýap berý – paryz.

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) birde Omar (r.a.), Alı (r.a.) taǵy basqa sahabalarmen otyrǵan kezde, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): - Sendege Iemennen bir rý keledi. Solaryń ishinde Ýaıs ıbn Amr (tabıǵın) degen kisi bolady. (Onyń denesinde teri aýrýyna shaldyǵyp, sol aýrýynan dırhamnyń kólemindeı aýrýdyń izi qalady) Ol Alla Taǵaladan bir duǵa suraıtyn bolsa, onyń duǵasy mindetti túrde qabyl bolady, – deıdi. Jáne onyń anasy bar edi. Ol anasymen ıgi qarym-qatynasta edi, – dep aıtady. Alla elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): Eı, Omar (r.a.)! Eger, ol saǵan kelse, sen odan Alla Taǵaladan keshirim tileýin surap al, – degen. Bul oqıǵa olardyń esinde júredi. Keıin Omar (r.a.) halıfa bolǵan kezde Iemennen taıpa keledi. Sonda, halıfa Omar (r.a.): – Senderdiń ishterińde Ýaıs ıbn Amr bar ma?, – deıdi. Adamdar tań qalady. Sosyn ishinen bireýi: «Bar», – deıdi.
Omar (r.a.): – Sen be, Ýaıs ıbn Amr?
 – Ia, men!, – deıdi.
Sonda Omar (r.a.) burynǵy Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) aıtyp ketken sıpattardyń bárin suraıdy. Omar (r.a.): – «Bunyń bárin Alla elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) aıtyp edi. Sondyqtan men bul nárseni senen surap turmyn», – deıdi. Sen maǵan Alla Taǵaladan keshirim surashy, – deıdi. Sonda, Ýaıs ıbn Amr: –Men keshirim suraıyn ba?, - deıdi. Sebebin túsindirip, Alla Taǵaladan keshirim suratady. Qarańyz, bul jerde onyń izgi amaly «Onyń bir anasy bar. Ol oǵan ıgi qarym-qatynasta edi». Bul Ýaıs ıbn Amrdiń Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn)-men kezdese almaýyna sebep bolǵan nárse, onyń anasynyń syrqaty bolýy edi. Ol onyń qasynda kúndiz-túni bolyp, emin jasap, Alladan jalbarynyp duǵasyn tilep júrgen bolatyn. Sol sebepti ol Alla elshisimen jolyǵa almaǵan edi. Onyń anasyna degen durys, ıgi qarym-qatynasy úshin Alla Taǵala Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn)-nyń aýzyna sol kisiniń atyn salǵan edi. Sol ýaqytta ıslamǵa úlken eńbegi sińgen, qanshama jerge ıslam dininiń jetýine sebepshi bolǵan halıfa Omar (r.a.) odan duǵa suraýy, Alla elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) aıtyp ketkendeı: «Ol Alla Taǵaladan bir duǵa suraıtyn bolsa, onyń duǵasy mindetti túrde qabyl bolady», – degeni, onyń anasymen jaqsy qarym-qatynasta bolǵandyǵy úshin edi. (Múslım rıýaıaty)

Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) aıtady: «Áke-sheshesin tyńdamaǵan adamǵa Alla Taǵala qııamette qaramaıdy», – degen.

Sondaı-aq bir adam kelip, ıa Allanyń elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): – «Men Alla Taǵaladan basqa eshbir Táńir joq ekendigine jáne sen Allanyń elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ekendigine kýálik beremin. Bes ýaqyt namaz oqımyn. Malymnyń zeketin beremin. Ramazan orazasyn ustaımyn», – degen kezde, Alla elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kimde-kim osy kúıde ólse, onda jánnatta Paıǵambarlarmen, shynshyldarmen, sháhıdtermen birge bolady. Árıne, eger ata-anasyna boıusynǵan bolsa», – deıdi. (Buharı rıýaıaty) Iaǵnı, bul jerde bir shartpen baılanysyp tur. Eger de áke-sheshege boıusynbaǵan bolsaq, tyńdamaǵan bolsaq, renjitken bolsaq, osynyń bári keıin istegen amaldarymyzdyń paıda bermeýiniń qaýipin týǵyzady.

• Qazirgi tańda namazǵa bet buryp jatqan jastarymyz kóp. Solardyń keıbireýinde qate pikir qalyptasqan. Iaǵnı, «Ata-anamyz namaz oqysa nemese musylman bolsa ǵana onyń tilin alý kerek, - dep. Basqa ýaqytta olardyń tilin alýǵa, aıtqanyn isteýge bolmaıdy. Óıtkeni, kezinde sahabalarda ata-anasynyń tilin almaǵan kezderi de bolǵan», – dep, bir dálelderdi keltirip, ózderiniń qylyqtaryn aqtap jatady.

Biz Paıǵambarlardyń ómirinen mysaldar keltiretin bolsaq, Alla Taǵala Ibrahım (a.s.) sózin Quranda keltiredi. «Eı, áketaıym!», – dep aıtady. Ákesi putqa tabynýshy adam. Put satýshy kisi bolǵan. Keıde Ibrahım (a.s.) paıǵambarǵa: «Myna puttardy satyp kel!», - dep buıyratyn. Sonda, ákesine kelip sóılegeni: «Eı, áketaıym! Estimes, kórmes, sondaı-aq ózińe bir paıdasy joq nársege nege tabynasyń?! Eı, áketaıym! Rasynda maǵan saǵan kelmegen bir bilim keldi. Sondyqtan maǵan iles. Seni týra jolǵa salaıyn. Eı, áketaıym! Shaıtanǵa sıynba! Óıtkeni, shaıtan, Rahmanǵa qarsy bolǵan», – deıdi. «Eı, áketaıym!», – degen sózdi birneshe márte qaıtalaıdy. Sonda biz qaraımyz, «ata-ana» degen meıli musylman bolsyn, meıli basqa dinde bolsyn, báribir onyń analyq jáne ákelik haqy jalǵasa beredi. Endi olar namaz oqymaǵan bolsyn, qandaıda bir kúnáli is iske barǵan bolsa, Alla Taǵalanyń aldynda ol ózi úshin jaýap beredi. Biz tek duǵa etip, onyń kúnálaryn Alladan keshirilýin tileımiz.

ü Birde bir sahabı Alla eshisinen (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Ia, Rasýlalla! Meniń anam múshrik. Oǵan jaqsylyq jasaýym qajet pe?», – dep suraǵan adamǵa Alla Elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Iá, anańa jaqsylyq jasa jáne ony qurmette!», – degen. (Ábý Daýd).

Biraq, biz olardy «ata-ana» degen uǵym úshin olardy shynaıy qurmetteımiz. Alla Taǵala qalady ma, sol ananyń qursaǵynan shyǵýdy?! Bizdiń mindetimiz sol anamyzǵa qurmet kórsetý. Sondaı-aq, bul Alla Taǵalanyń buıyryp turǵan paryzy. Tek qana «ákem  nemese sheshem» bolǵany úshin ǵana tyńdaý emes, Alla Taǵala bizge ámir etken isti oryndaý. Erteń biz sol úshin qııamette jaýap beremiz.

Óıtkeni, Alla Taǵala: «Alla Taǵala Ózine ǵana qulshylyq qylýdy jáne ata-anany qadirleýdi», – dep, paryz etti. Sondyqtan Alla Taǵalanyń buıyrǵan isteriniń barlyǵy istelýi kerek. Alla Taǵala tyıǵan isterdiń barlyǵynan tyıylý kerek.

Áke-sheshe dúnıeden ótkennen keıin de jaqsylyq toqtamaýy kerek. Bir kúni bir kisi kelip, ıa Allanyń elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): – «Meniń anam qaıtys boldy. Onyń moınynda bir aılyq oraza qalǵan edi», - dep aıtqan kezde, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Sen qalaı oılaısyń?! Eger seniń anań bireýge qaryz bolsa, sen sol qaryzyn qaıtaryp berer me ediń», – degen kezde: «Árıne», – deıdi. Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn):  «Olaı bolsa, Alla Taǵalanyń qaryzy ótelýge eń laıyqty», – degen.

• Kimniń áke-sheshesi dúnıeden ótip ketken bolsa, álide úmit bar. Kitabyna bir salıqaly amal túsirýge. Óıtkeni, kitaby ashyq jatady. Bizdi Alla Taǵala salıqaly etip, ózgertip jatqannan keıin – úmit bizde ǵana. Ekeýiniń kitabyn áli de sadaqa berip toltyramyz ba, qurbandyq shalyp paqyrlarǵa taratamyz ba? Sol sekildi salıqaly amaldarmen toltyramyz ba?! Endi bizdiń isimiz. Osy sekildi jaqsylyqtar dúnıeden ótkenimizshe toqtamaýy kerek.
• Eger «áke-sheshege sýyq qyr kórsetpe!», - dese, onda tyıylý kerekpiz. Eń birinshi durys musylman, jaqsy musylman, salıqaly tolyq musylman ekenińdi úıdegi áke-sheshe kórý kerek. Kim bul nárselerdi kesh túsinip jatsa, qalǵan ómirin áke-sheshesiniń ómirine arnaý kerek. Kezinde aqsaǵan amaldary bolsa, áke-sheshesine qatysty qarym-qatynasy durys bolmaǵan bolsa, osy tustaryn ol jóndeý kerek.  

Batysqa qaraıtyn bolsaq, qazir batysta nebir zańdardy shyǵaryp tastaǵan. Jańa tehnologııa, jol erejesi, jumys ornyna qatysty nebir zańdylyqtary bar. Tipti, úı janýarlaryna da qatysty, ıtke de durys qaraý sekildi zańdary bar. Biraq, «Balanyń áke-sheshesin qurmetteý týraly» bir zań joq eken. Al, musylman úshin ondaı zań qajet emes. Alla Taǵalanyń Quranyndaǵy aıattar jáne Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadısi bizder úshin jetkilikti. 

Sondyqtan Alla Taǵala barshamyzdyń ata-anamyzdy qurmetteıtin, ata-anamyzdyń bul dúnıede rızalyǵyn alǵan, arǵy dúnıede áke-sheshemizben jınaǵan quldarynyń qatarynda qylsyn! Alla Taǵala ózimizdiń áke-sheshemizdiń bilip-bilmeı istegen kúnálaryn keshirip, barshamyzdy Óziniń sheksiz meıirimine bólegeı! Ámın...

Orynbasar Dáýrenbekov