Ashýra kúni ne isteý kerek?

Hıjra jyl sanaýy boıynsha Muharram aıy esigimizden enip, musylmanshylyqtyń 1440-jylyna aıaq basyp otyrmyz. Bul aı musylmandardyń Mekkeden Mádına shaharyna qonys aýdarǵanymen tarıhta qaldy. Paıǵambarymyz Muhammed Mustafa (s.ǵ.s.) óziniń bir hadısinde: «...Ramazan aıynan keıin oraza tutqyń kelse, Muharram aıyn orazamen ótkiz. Shynynda, bul aı – Allanyń aıy. Bul aıda bir kún bar. Osy kúni Alla Taǵala keı qaýymnyń táýbesin qabyl etip qoıǵan bolsa, keıbir qaýymnyń taýbesin osy aıda qabyl etedi», – degen eken. Osy rette Ashýra kúniniń tarıhy jaıly belgili ıslamtanýshy Abdýsamat Qasym myrzamen suhbattasqan edik.

Alǵashqy suraǵymyzdy Ashýra kúnine tarıhynan bastasaq

– «Ashýra» sózi arab tilinde «ashara» on sanynan shyqqan. Bul kún muharram aıynyń onynshy kúnine saı kelgendikten «Ashýra», ıaǵnı, onynshy kún degen ataý berilgen. Ashýra kúnin qasıet tutý sonaý jáhılı (nadandyq) dáýirinen bastaý alady.

Islam kelmeı turǵanda da arabtar osy kúni oraza ustaıtyn, osy kúni Kaǵbanyń jabýyn aýystyratyn bolǵan. Buǵan Aısha anamyzdyń (r.a.) myna sózi dálel: «Islamnan buryn Quraıysh arabtary Ashýra kúni oraza ustaıtyn. Paıǵambarymyz da sol kezderi oraza ustaıtyn edi. Ol (s.ǵ.s.) Mádına qalasyna qonys aýdarǵanda ózgelerge de osy kúni oraza ustaýdy ámir etti. Keıinirek Ramazan orazasy paryz etilgennen keıin, Ashýra kúni oraza ustamaıtyn boldy. Budan soń osy kúni qalaǵany oraza ustady, qalamaǵany ustamady». 

Aısha anamyz (r.a.) taǵy bir sózinde bylaı deıdi: «Ramazan paryz bolmaı turyp, olar Ashýra kúni oraza ustaıtyn ári osy kúni Qaǵbanyń jabýyn aýystyratyn».

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) Mádına qalasyna hıjret etkennen keıin, qalanyń baıyrǵy turǵyndary bolyp tabylatyn Iahýdı dinin ustanatyndardyń da Ashýra kúni oraza ustaıtynyn kóredi. Munyń sebebin suraǵanda: «Bul kúni Musa paıǵambar jáne Israıl qaýymy Perǵaýynnyń quldyǵynan qutylyp, Perǵaýyn jáne onyń izbasarlary sýǵa tunshyqty. Osylaısha perǵaýynnyń quldyǵynan qutqarǵan Allaǵa shúkir etip, Musa paıǵambar oraza ustaǵan», – degen jaýap alady. Sonda Allanyń Elshisi (s.ǵ.s.): «Biz Musa paıǵambarǵa senderden de jaqynyraqpyz», – dep, sol kúni oraza ustaýdy musylmandarǵa keńes etedi.

Bul kúndi Iahýdıler «meıram» retinde kórgenimen, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) ol kúni tek oraza ustaýdy buıyrdy. Sondyqtan musylmandar ashýrany meıram retinde sanamaıdy, kerisinshe aýyz bekitkendi jón kóredi. Sahıh Buharı men Sahıh Mýslımde kelgen hadıste Ábý Mýsa Ashǵarı bylaı deıdi: «Ashýrany Iahýdıler qasıet tutyp, bul kúndi meıram sanaıtyn. Paıǵambarymyz bolsa bizge: «Sender aýyzdaryńdy bekitińder!» dedi».

– Endeshe, sol Ashýra kúniniń qadir-qasıetine toqtalyp ótseńiz?

– Ázireti Alıden (r.a.) kelgen bir hadıste, bir kisi Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.): «Ýa Rasýlalla! Ramazan aıynan keıin, qaı aıda oraza ustaýyma keńes etesiz», – dep suraǵanda, Ol (s.ǵ.s.): «Ramazan aıynan keıin oraza tutqyń kelse, Muharram aıynda oraza usta! Shynynda, bul aı – Allanyń aıy. Bul aıda bir kún bar, sol kúni Alla Taǵala keı qaýymnyń táýbesin qabyl etken. Qalǵandardyń da táýbesin qabyl etedi»,– dedi. Sahaba Akrama (r.a.) men Áziret Alıdiń (r.a.) aıtýlaryna qaraǵanda, Adam atamyzdyń da, Iýnýs paıǵambardyń da táýbesi qabyl etilgen, keshirim etilgen kún – osy Ashýra kúni.

Endeshe, osy kúni «táýbe» namazyn oqyp, ótken-ketken, pendeshilikpen bilip istegen, bilmeı istegen kúnálarymyz úshin arnaıy keshirim tilegenimiz jón bolady. Árıne, bul degenimiz basqa kúnderi keshirim tilemeý kerek, táýbe jasalynbaıdy degen sóz emes. Degenmen, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) aıtyp ketkendeı, osy kúnde, kúnániń keshirilý ereksheligi bar. Sol sebepten istegen kúnásine ishteı ókinip, endi qaıtalamaýǵa bekinip, táýbe etse táýbesi qabyl bolady. 

Sondaı-aq, joǵaryda hadıste aıtylyp ótkendeı, Osy kúni Musa paıǵambar (ǵ.s.) men oǵan ergen Israıl qaýymyn perǵaýynnyń zulymdyǵynan qutqarǵan kúni. Mine, osynysymen de bul kún erekshe.

– Al, endi Ashýra kúninde qandaı amaldar jasaǵan durys?

– Ashýra kúni eń bastysy oraza ustaǵan durys bolady. Bul kúni oraza ustaýdyń saýaby mol. Mýslımnen jetken sahıh hadıste Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) Ashýra kúngi oraza jaıynda suraǵanda, Ol (s.ǵ.s.): «Ótken jyldaǵy jasaǵan (kishi) kúnálary keshiriledi», – dep jaýap bergen. 

Sondaı-aq, Sahaba Abdýlla ıbn Abbastan (r.a.) osy kúni ustalatyn oraza jaıynda suraǵanda: «Paıǵambarymyz osy kúngi nápil orazanyń qadirin ózge kúnderdegi nápil orazalardan artyq sanaıtyn...», – dep jaýap bergen.

Ashýra kúni oraza ustaý – súnnet. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) osy kúni oraza ustaıtyn. Tipti, Ramazan orazasy paryz bolmaı turǵanda, Ashýra kúni oraza ustaý ýájip bolǵan desedi ǵalymdarymyz. Ramazan orazasy paryz etilgennen keıin Ashýra kúngi oraza súnnet bop qalady. Iaǵnı, saýap úshin isteletin amal. Buharıde kelgen bir hadıste sahaba Mýǵaýııanyń (r.a.) rıýaıat etýi boıynsha, Paıǵambarymyzdyń bylaı degenin estigen (s.ǵ.s.): «Bul kún – Ashýra kúni. Ol kúni Oraza ustaýdy Alla Taǵala senderge paryz etpedi. Biraq meniń aýzym berik. Oraza ustaǵysy kelgen ustasyn, ustaǵysy kelmegen ustamasyn». Sahabalar da osy kúni oraza ustaǵan. Olar tek ózderi aýyz bekitip qoımaı, jas balalaryn da osynaý saýapty iske baýlıtyn. Sonymen qatar, osy kúni sadaqa berip namaz oqyǵanda saýapty is bolady. Sahaba Ábý Mýsa Ashǵarıden (r.a.) kelgen bir rıýaıatta: «Bul kúni Alla Taǵala bir qaýymnyń kúnásin keshken kún. Endeshe, senderde osy kúni oraza ustap, nápil namaz oqyńdar», – delingen. Jáne de Amr ıbn As (r.a.) bir sózinde: «Ashýra kúni oraza ustaǵan bir jyl boıy oraza ustaǵanmen teń, osy kúni sadaqa bergen kisi bir jyl sadaqa bergenmen teń bolady», – degendigi rıýaıat etiledi. Alaıda, «osy kúni oraza ustasam bir jylǵa jetkilikti, sadaqa berse bir jyl boıy sadaqa bermesem bolady» degen oı qalyptaspaý kerek. Mundaǵy maqsat, osy kúni ustalǵan oraza, oqylǵan namaz, berilgen sadaqanyń saýabynyń úlkendigin bildirý maqsatynda salystyrmaly túrde aıtylǵan.

– Ashýra orazasyna qosyp qansha kún oraza ustalady?

– Múmkindik bolyp jatsa, Ashýra kúnimen qosyp bir kún aldyn jáne bir kún keıin oraza ustaý – unamdy (mustahab) is. Muharram aıynyń toǵyzy, ony jáne on biri kúnderin orazamen ótkizý saýapty (bul kúnder bıyl 2018 jyly qyrkúıek aıynyń 19, 20 jáne 21 kúnine saı keledi. Ashýra kúni 20-qyrkúıekke saı keledi). Óıtkeni, Imam Ahmet rıýaıat etken bir hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Ashýra kúni oraza ustańdar. Iahýdılerge uqsamaý úshin aldynda bir kún jáne keıin taǵy bir kún tutyńdar», – degen. Mýslım keltirgen sahıh hadıste Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Eger kelesi Ashýra kúnine deıin aman bolsam, Ashýra kúninen ózge onyń aldynda bir kún, ıaǵnı, Muharramnyń toǵyzynshy kúni de oraza ustaımyn», – deý arqyly Ashýra kúnine, tym bolmaǵanda bir kún qosyp oraza ustaýdyń unamdy is ekenin aıtyp ketken. Sondyqtan múmkindigi bar kisiler Tek Ashýra kúni ǵana emes, bir kún aldyn ne bir kún keıin qosyp oraza ustaǵandary durys bolady.

– Suraqtarymyzǵa jaýap bergenińizge rahmet! Otbasyńyzǵa amandyq, denińizge saýlyq, jumysyńyzǵa bereke tileımiz!

ESKERTÝ: Ashýra kúni bıylǵy jyly (2018 j.) qyrkúıek aıynyń 20-na sáıkes keledi.

Suhbattasqan
Erbolat Aıtbaıuly