Alǵashqy buıryq
Iláhı bastaýǵa súıenetin málimettiń (ýahı) bolmysty sońǵy márte din sıpatymen aıqyndaýy úshin bir stsenarıı ázirlenýi qajet bolsa, qandaı stsenarıı daıyndalatyn edi? Sol stsenarııge oryn qajet bolsa, qandaı sahna tańdalar edi? Al sol stsenarıı men ázirlengen sahnaǵa alǵashqy kezekte qandaı mazmun laıyq dep tabylmaq? Sol aıtylmaq oı men mazmundy qandaı tásilmen jurtshylyqqa jetkizgende eń tolymdy nátıje alýǵa bolar edi? Mine, osyndaı saýaldardyń barlyǵyna jaýap retinde Qudiret ýahıdyń sońǵy din sıpatynda ǵalamdy osy turǵyda qaıta zerdeleýin maqsut tutyp, sońǵy paıǵambar men ýahı perishtesin Hıra taýynyń shyńynda Hıra atty úńgirde júzdestirgen bolatyn.
Bul júzdesý Jábireıil úshin asyǵa kútken ystyq qaýyshý bolsa, Alla elshisi úshin adamzattyń ǵasyrlar boıǵy qasiretin tartyp ańsaǵan armanyna saı Uly Jaratýshynyń tilekti bergeni ári bar nur sıpaty erekshe jaratylǵan haziret Muhammedtiń (s.ǵ.s.) paıǵambarlyqqa qadam basýy edi.
Jábireıil (ǵ.s.) men Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) qalanyń adam oıyn sansyratatyn barsha shýynan alys, ıláhı mazmunnyń sóz formasyna túsýi úshin qajetti tynyshtyqtyǵyn eske salatyn qundaq ıa besik ispetti Hıra úńgirinde júzdesýi ıláhı stsenarıı turǵysynan ózgeshe sıpat alǵan. Jábireıil perishte kúıinde Alla elshisin (s.ǵ.s.) qapsyra qushaqtap, barynsha qysa túsedi. Ýahıdyń túsý kezinde, ýaqytsyzdyqpen ýaqyttyń túıisýinde, mekensizdiktiń mekenge saparlap kelgen sol bir sátinde Jábireıil 14 Qurannyń alǵashqy buıryǵy Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) kóńil tolqynysyn basyp, kerekti jattyǵý jasatqandaı. Sirá, ýahıdyń sózben jetkizýge kelmeıtin keıbir syrly tusy osy qushaqtaý kezinde Alla elshisine amanattalǵan bolar. Ol jaǵyn dóp basyp aıtýǵa áli de múmkindigimiz jetpeýde.
Ýahı sóz qalybyna túskende aldymen «oqy» buıryǵy túrinde kórindi
Mine, kók pen jerdiń tabysýy osylaı túsindirýge keletin qadamdarmen bastaldy da dál sol negizde jalǵasty. Bul oqıǵanyń sóz formasyna syǵymdalǵan kúıin Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) bizge haziret Aısha anamyz (r.a.) bylaı dep jetkizýde: «Rasýlallanyń eń alǵashqy ýahılary anyq tústermen bastaldy. Kórgen tústeri óńinde anyq shyǵatyn. Budan keıin júregine ońasha ári jalǵyzdyqqa ǵashyqtyq salyndy. Endigi jerde Hıra taýyndaǵy úńgirde jalǵyz qalyp, otbasyna oralǵanǵa deıin kóp kún qulshylyqqa berildi. Azyǵy taýsylǵanda Hadıshaǵa baryp qaıtatyn. Bir kúni taýdaǵy sol úńgirde otyrǵan bir kezinde Rasýlallaǵa (s.ǵ.s.) haq, ıaǵnı ýahı tústi. Ol bylaı boldy. Perishte kelip «Oqy!» dedi. Ol «Men oqı almaımyn» dep jaýap qatty. Rasýlallanyń (s.ǵ.s.) ózi sol kezdegi bastan keshkenderin bylaı dep áńgimelegen: «Sol kezde perishte meni demim úzile jazdaǵansha qatty qysty. Sóıtti de maǵan taǵy da «Oqy!» dedi. Men oǵan «Men oqý bilmeımin» dedim. Ol meni ekinshi ret taǵy da qatty qysty. Men taǵy da oqý bilmeıtinimdi aıttym. Ol úshinshi ret qysyp baryp qoıa berdi de: «Oqy! Jaratqan Rabbyńnyń atymen (oqy)! Ol adamdy (jatyrǵa jabysatyn) jabysqaq jasýshadan jaratty. Oqy! Seniń Rabbyń – asqan jomart! (Ol – adam balasyna) qalammen jazýdy úıretti. Adam balasyna bilmegenin úıretti» («Alaq» súresi, 1-5) dedi. Ózine ýahı etilgen osy aıattardan keıin Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) dereý úıine qaıtyp, jary Hadısha anamyzǵa «Ústimdi búrkep jabyńdarshy» dedi».
Haziret Aıshanyń (r.a.) Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) Hırada ýahıdyń alǵashqy ret qalaı kelgenin áńgimeleýiniń bir bóligi joǵarydaǵydaı. Alǵashqy túsken aıattardyń maǵynasy tómendegideı:
1. Jaratqan Rabbyńnyń atymen oqy!
2. Ol adamdy uıyǵan qannan jaratty.
3. Oqy! Rabbyń sheksiz jomart.
4. Ol qalammen jazýdy úıretti.
5. Adamǵa bilmegen nárselerin úıretti.
Iá, Qudiret qalaýy haziret Muhammedke (s.ǵ.s.) ári sol arqyly barsha ǵalamǵa jibergen ıláhı máńgilik áýenine alǵashqy sahna retinde Mekke qalasynyń ortalyǵyna shamamen bes shaqyrym araqashyqtyqtaǵy Hıra taýynyń shyńyndaǵy, taýmen attas úńgirdi tańdaǵan. Endigi jerde ómirlik mán Hıradan jetken mazmunmen qaıta áýenin taýyp, ǵalamdaǵy jaratylystar osy mazmunnyń aıasyna toptalyp, oqıǵalar «Oqy!» buıryǵymen tyń ádis, sony tásildermen ıláhı buıryq kórsetken baǵytta, júrek pen rýhtyń qatysýymen, aqyretpen astarlas, bas almaı demige oqýǵa ıtermeleıtin ózinshe bir kitap retinde adamzattyń aldyna tartylmaq. Endigi jerde adam da qabyldap alǵan osy buıryqpen dúnıe men aqyret baılanysyn quryp, tanym kókjıegine sapar shegip, Hıradan soqqan jelge jelkenin tosyp, Qurandy kompas tutyp, «Oqy!» degen buıryqqa saı «hál mın mázıd» bıigin áli jetkenshe baǵyndyrmaq.
Buıryqtyń astaryndaǵy jasyryn mán
Quran «Oqy!» degen buıryqpen bastaldy. Alǵashqy aıattarynyń kóbi buıryq raıda túsken. Óıtkeni buıryq – naqty, ashyq ári uǵynyqty talap. Alla adamdy qalaý ıesi etip jaratqan. Tipti onyń qalaýy men ińkárligi sheksiz deýge bolady. Bir gúldi qalaǵanyndaı tutas baý-baqshany da qalaıdy. Baqshany qalaǵany tárizdi kóktemge de jany ǵashyq. Kóktemdi qalaǵanyndaı máńgilik jumaqty da qalaıdy. Alaıda qalaýyna máńgilik jumaqty syıdyrǵanymen qolynan soǵan saı is kelmeıdi. Múmkindikteri tym shekteýli. Al Quran oǵan qatań talap qoıyp bylaı deýde:
«Sen jeke qalaýyńa saı dúnıelik tirshiligińdi rettersiń. Alaıda máńgilik ómirge Rabbyńnyń senen talap etkenine saı bolǵanda ǵana qol jetkizesiń. Endeshe, pendelik qalaýyńdy Rabbyńnyń qalaýynan asyrma, soǵan úılestirýge tyrys. Eger jeke qalaýyńdy Rabbyńnyń senen talap etkenderimen úılestire alsań, sondaı úlgide ómir súre alsań, Rabbyńnyń qudiretinen pana tabasyń. Bar qalaýyń oryndalyp, ár qalaýyń aqyretpen qabysady, máńgilik ańsar, armanyńa qol jetkizetindeı ózińde qasıet tabasyń».
Buıryq – oqıǵalardyń bolashaqqa ashylǵan esigi. Buıryqtar arqyly jaǵdaıattardyń bolashaq keıpi aıqyndalady. Buıryq – mazmunnyń ýaqytqa tirkelýi, buıryq, mazmun arqyly ýaqyttyń abyroıy artady.
Buıryq – taǵdyr talaıy. Siz kimge ne buıyrsańyz, sol kisige buıyrǵan isińizdi taǵdyrlap otyrsyz degen sóz. Iaǵnı, buıryqtaryńyz arqyly taǵdyrlaý Qurannyń alǵashqy buıryǵy 17 qudiretińizdi ańǵartýdasyz. Buıyrǵan máseleler jaıly taǵdyr jobasyn jasaýdasyz.
Aqıqattyń buıryq raıynda aıtylýy sol buıryqty qabyldap alýshynyń jaı-kúıiniń, qajettilikteri men qabiletteriniń baqylaýda ekenin bildiredi. Iaǵnı buıryq berýshi óz qudiretin buıryq alýshylardyń paıdasy men ıgiligine jumsaǵysy kelýde. Áıtpese, buıyrý arqyly kózin joıýdy maqsat tutpaýda.
Bir aqıqattyń buıryq raıy tásilimen kelýi bir nárseni qalyptastyrýdy maqsat etkenin bildiredi. Óıtkeni buıryqtar aqıqat turǵysynan da, nátıje turǵysynan da qalyptastyrýshy, jasaýshy bolyp keledi. Qurannyń alǵashqy mazmundy Muhammed paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) ári búkil musylmandarǵa buıryq raıynda jetkizýi onyń ıláhı jasampazdyq joba ekendigin, adamnan bastap búkil jaratylysty osy mazmunǵa saı qaıta óńdeý, jasaý, qalyptastyrý maqsatynda jiberilgenin bildiredi. Osy turǵydan kelgende Qurannyń aldymen neni buıyrǵany aıtarlyqtaı mańyzdy. Óıtkeni buıyryp otyrǵan aqıqattar arqyly qalyptastyrý úrdisi júretinin bildirýde. Osy maǵynada Quran kárim Paıǵambaryn ózi qalyptastyrǵysy kelgen quranı qoǵamnyń eń kámil, eń úlgili tulǵasy retinde ǵalam nazaryna usynǵan.
