Ákemniń maǵan kótergen alǵashqy da aqyrǵy taıaǵy
Men on segiz jasta edim. Bylaısha aıtqanda, jigit bolyp qalǵan kezim. Tańerteń qoı jaıyp ketip keshke úıge kelsem, bizdiń úıde bir kórshiles aǵaıym otyr eken. Aǵaıǵa sálem berip beti-qolymdy jýyp shaıǵa otyrdym. Sosyn baryp baıqadym. Álgi aǵaı ákemmen ursysyp otyrǵanǵa uqsaıdy. Shamasy bolymsyz birdemege kelispeı qalǵan túrleri bar. Kórer kózge álgi aǵaı kóbirek, qattyraq sóılep, óktemdik kórsetip, al ákem bolsa anda-sanda bir myrs etip ashy kúlgeni bolmasa únsiz otyr. Apam da ana jigitke qarap: «Qymyz ish, qaınym...», – dep álsin-álsin qymyz quıady. Osyndaı qozǵalys, qylyqtardy kórip otyrǵan men ishimnen: «Myna jigit jastyǵyn kórsetip ákemdi qorqytyp otyr eken ǵo-o-ı», – dep oıladym. Taǵy biraz ýaqyt únsiz otyryp istiń aqyryn kúttim. Bastapqy kórinis esh ózgermedi, ana jigittiń daýysy odan saıyn qataıyp, ákem tipti de únsizdikke aınaldy. Endi meniń shydamym taýsylyp, ashýym basyma qaraı kóterildi. Ornymnan ushyp turdym, judyryǵymdy barynsha qatty túıip álgi aǵanyń kózine taıata baryp:
– Ólmeı turǵanda shyq úıden... – dedim. Eshtemeden qaıtpaýǵa bekingen syńaıdy meniń bet-álpetimnen tanyǵan bolý kerek, álgi aǵaı ún-túnsiz ornynan turyp, ákeme qarap:
– Artyq-aýys sózim bolsa keshirińiz, Qabaǵa, – dedi de, jyldam shyǵyp attanyp jele jóneldi. Men qaıtadan ornyma otyryp, apamnyń shaıyn ishe bastadym. Maǵan qarap biraz ýaqyt únsiz otyrǵan ákem ornynan turdy da dalaǵa shyqqaly bara jatqan adamsha esikke qaraı baryp, úıdiń oń jaq bosaǵasynda kerege basynda ilýli turǵan qamshyny qolyna alyp, eki attap meniń qasyma taıap arqamnan tartyp, tartyp jiberdi. Men jalǵyz sekirip apama qaraı qashtym. Ákem qolyndaǵy qamshyny sol jerge laqtyryp tastap, dalaǵa shyǵyp ketti.
Al, apam bolsa meniń mańdaıymnan ıiskep, arqamdy sıpalaı otyryp:
– Áı, aqymaq balam-aı, úlkenderdiń isine aralasyp neń bar edi. Olar sensiz de kelise alatyn edi ǵoı. Jaraıdy sháıińdi ishe ǵoı, – dep taǵy da mańdaıymnan ıiskedi.
Keıin ákemniń ashý qaıtqan kezde qasyna baryp:
– Áke, men qandaı qatelik jiberdim, – dep edim, ákem maǵan qarap az otyrdy da:
– Endi durys boldy. Sen tek álgi jerde úsh úlken qatelik jiberdiń, balam.
Aıtaıyn. Birinshi: Ózińnen úlken adamǵa óktemdik kórsettiń. Bilesiń be, qazaqtyń eń jaqsy qasıeti ne?! Ol úlkendi syılaý. Sen ózińnen úlkendi syılasań, senen keıingiler seni syılaıdy. Bul – bizdiń urpaqtan-urpaqqa jalǵasqan úlken zań. Sol zańdy oryndamadyń.
Ekinshi: Sen áke-shesheńniń aldynda jetimniń isin istediń. Erteden kelgen bir ataly sóz bar: «Ákesi joq uldyń bilegi jýan, sheshesi joq qyzdyń bóksesi jýan», – degen. Sen on segizge kelip bilegiń jýandasa da bilimiń sol baıaǵy segizdegi qalpynsha kórindi. Bul «Bilekti birdi jyǵadynyń» ertegisin seniń, óz balamnyń boıynan kórý boldy.
Al, úshinshiden, Sen ákeń men shesheń biz tiri otyrǵanda, úıden kisi qýdyń. Bilip al. Ár qazaqtyń úıinde syrttan kelgen qonaqtyń bólinbegen enshisi bar. Meıli, ol senimen tóbeleskeli kelip otyrǵan adam bolsa da...
Áke-shesheńdi, bala-shaǵańdy, aǵaıyn-týysyńdy, elińdi, otanyńdy basqadan qorǵap saqtaý – jigit adamnyń moınyndaǵy paryzy. Biraq sonyń báriniń óz óz sebep-saldary bolady. Baǵanaǵy jigit ákeńdi ustap alyp, sabap jatsa, arasha túsip qol qóterseń jón. Árbir istiń izgiligi adamdardyń túsinisýinen bastalady. Al, aıtpaǵan ókpe tas bolyp qatady. Ol maǵan ókpesin aıtty, men qabyl aldym. Nesi aıyp?!
«Istiń jónin uqsa, osy uǵar-aý» dep úmit artqan bir ul ediń. Myna qylyǵyńmen, áı, sen alysqa barmaısyń-aý, balam, – dedi. Sosyn jeıdemdi sheshkizip, bileýlenip, qyzaryp isip ketken arqamdy sıpap kórip:
– Ántek aqyryndaý tıipti, bul tez jazylady. Sen az oılanasyń. Qattyraq tıse, ol kóbirek aýyryp seni kóbirek oılandyrar edi. Apańa baryp, maı jaqqyz, – dep edi. Sonda qamshymen urǵan arqamnan kóri aqylmen «urǵan» jan dúnıem qattyraq aýyrǵanyn sezdim. Sodan birneshe kúnnen keıin álgi aǵama kezigip:
– Aǵa, inińizdiń kemshiligin keshire kórińiz, menen aǵattyq ketti, – dep at ústinen jerge qarap edim, ózi atynan túsip, meni de attan túsirip, moınymnan qushaqtap otyryp:
– Oqasy joq baýyrym, meniń de qateligim boldy. Erjetip qalǵan jigit balasynyń kózinshe aǵama ókpemdi qattyraq aıttym. Bir jaǵy seniki de durys endi. Bireý kelip ákesine dúrse qoıa berip jatsa, qaı jigit tynysh tura alsyn. Men ketken soń ákeń sabady ma, káne arqańdy kóreıinshi, – dep, meniń ruqsatymsyz jeıdemdi túrip kórip:
– Pa, álgi shalyń qatty ketken eken, á. Já, «Jarasyz er bolmaıdy». Bizdiń úıde Tamyrbas-altyndáneker bar edi, sony alyp, apańa aparyp, jarańa jaqtyr, eki-aq kúnde jazylady, – dep moınymnan qushaqtaǵan qalpy denemdi yrǵap-yrǵap qarqyldap kúlip edi.
Sol aǵam búgin de bar, alpystan asqan shal boldy. Men barǵan saıyn úıine shaqyryp, bir qoıyn soıyp, etin astyryp qoıady da bala-shaǵasynyń qasynda meni arqamnan qaǵyp:
– Bul «Itti» baıaǵyda qara shalǵa bir jaqsylap sabatyp alǵanym qandaı jaqsy bolǵan. Áıtpese, búgin mynaý meni elemes edi, á, – dep aınaladaǵy taý men tasty jańǵyryqtyra qarqyldap turyp kúledi.
Qadirli oqyrman, óziń oılanyp kórshi. Basqa bireý seni «ıt» dese qalaı kóresiń. Árıne, jaqsy estilmeıdi. Al, maǵan sol aǵanyń «ıt» degeni «janym» degenmen birdeı estiledi de sol ıt degen sózi men eshbir rııasyz qarqyldaǵan kúlkisin estý úshin saǵynam da turamyn.
Al, ákem artynan ergen baýyrlary men bala-shaǵa, nemere-shóberelerin qabaǵymen jasqap, qarashyǵymen tárbıelep otyryp, seksen alty jasynda týǵan jerdiń topyraǵyna aınaldy. Búgin de ózimnen úlken bir adammen sózge kelip qalsam boldy baıaǵydaǵy qamshynyń osyp ótken oryny búlk ete túskendeı kúıge kelemin.
Oılap kórseń, búgingi zamannyń arqasynan osyp ótetin ákemniń sol qamshysy qajet-aq, shirkin...
Baıyt Qabanuly
