ABAIDYŃ «HIJRETI» MEN «JIHADY»

Jatqan jeri beıish bolǵyr Abaı atamnyń ishi tolǵan kenish, keýdesi kenen bolǵanyn ýaqyt ótken saıyn sezine túsesiń. Jiti nazar salyp, jıi úńilgen kisi qoǵamdy mazalaǵan ár neniń jaýabyn taýyp,  óz ómirine bahra alady eken.

Áńgimeni bastamas buryn;

Bireýler shetel asyp izdep júrgen «hıjret» pen «jıhad» týraly múbárak mátindi hadısterdiń birinde «Ósıet suraǵan Ánas ıbn Malıktyń anasyna Ardaqty Alla Elshisi (s.ǵ.s) Kúnálardy tasta, bul – hıjrettiń eń abzaly. Paryzdardy úzbe, bul – jıhadtyń eń abzaly» dep (Tabaranı, ál-Muǵjamýl-áýsat) baıandalypty.

Imam Aǵzam Ábý Hanıfa (r.a.) bir jaǵynan dáýletti saýdager bolǵanyn bilemiz. Birde ımam Aǵzamǵa kerýeni tonalǵany týraly habar jetedi. Ony estigen Ábý Hanıfa (r.a.) azdan soń «Álhamdýlıllá», - depti. Álgi kisi bir aınalyp kelip, «tonalǵan kerýen sizdiki emes eken, kerýenińiz aman-esen», - dep súıinshileıdi. Ábý Hanıfa (r.a.)  bul joly da az ýaqyttan soń «álhamdýlıllá» deıdi. Muny kórgender ǵalymnyń myna isine tańdanys bildirip: «Sizge kerýenińiz tonaldy degende qaıǵyrǵannyń ornyna «álhamdýlıllá» dedińiz, kerýenińizdiń amandyǵyn estigende, taǵy da «álhamdýlıllá» dedińiz. Sizdiń júzińizden ne renish, ne qýanysh baıqalmady», - dep surapty. Sonda Ábý Hanıfa (r.a.): «Men kerýen tonalǵanyn estigende júregimdi tyńdadym. Ol jaısyz habarǵa renjigen keıip tanytpaı, qalypty yrǵaǵynan aýytqymady. Al, jaqsy habardy estigende de qýanǵan syńaı tanytpady. Júregimniń dúnıe qyzyǵyna baılanbaǵanyna qýanyp, Allaǵa shúkirshilik jasadym,»  - degen eken.

Osy jerden sál kidirip, Hakim týraly tushymdy estelikterdiń ne aıtatynyna kezek bereıik.

«Abaı» jýrnalynyń 1992-jylǵy 3-sanynda jarııalanǵan «Turaǵuldyń estelikterinde» mynadaı joldar kezdesedi:

«Ulǵaıǵan saıyn ákemniń ashýy azaıyp, jumsaq tarta berdi. Jasy ulǵaıǵan adamnyń bári de jasyp, qaırat ajary kemip, jumsarmaǵy tabıǵattyń joly shyǵar. Biraq, meniń ákem osy jumsarǵandyǵyn bir jaǵynan ózi eńbek qylyp tapty dep bilemin,» - deıdi.

Turaǵul, «meniń joǵarydaǵy ashýyn ózi de bir jaǵynan eńbek qylyp azaıtty degenimniń bir sebebi» dep bul sózine myna bir oqıǵany dálel qylyp aıtady.

 «1899 jyly maı aıynyń bas kezinde, Úlken aýylǵa (Dilda apamyzdyń aýylyn aıtady.  – O.S.) kelip edim. Meniń sálemimdi alar-almastan:

– Bıyl Syrtqa shyǵasyńdar ma? - dedi.

Biz eldiń belgili jaılaýy Shyńǵys taýynyń syrtyna, qystaýymyzdyń qashyqtyǵynan shyǵa almaı, jazdy kúni baýyrdaǵy kúzekterdi jaılap jata beretuǵynbyz.

Men:

– Túıemiz az, júgimiz syımaıdy ǵoı, - dedim.

– Olaı bolsa, men túıe jınap bereıin, jaılaýǵa kóshińder, - dedi. Sol arada syılas Esirgep degenge bir jigitti jiberdi.

Úsh-tórt túıe bersin, bizdiń Kishi aýyl (Aıgerim apamyzdyń aýyly. – O.S.) Syrtqa artyp shyǵady. Túıesin aqsatpaı, jaýyr qylmaı bergizemin, - dep jibergen jigiti baryp keldi de:

–  Túıem joq dep aıtady, - dedi...

Bul Esirgep bizdiń Yrǵyzbaıdyń tórt balasynyń ishindegi eń azy, nashary Jortar degen kenje balasy bolady. Sol Jortardyń Arqat degen ulynyń eki balasynyń biri – Esirgep. Esirgepke ortasha dáýlet bitken soń, Jortar balalarynyń ergeninen qashyp, eki-úsh jyldan beri meniń ákemniń qasyn qystap, jaz bolsa, jáne jaılap, kúzep júrýshi edi. Ákem álgi jaýapty estigen soń, azyraq úndemeı otyrdy da, azdan soń basyn kóterip:

- Iá, Qudaı! Bergenińe táýbe, men musylman ekenmin. Osy Esirgep Táńirberdiniń qasynda otyryp, Táńirberdi túıe suratyp jiberse, «Túıem joq» dep aıta almas edi. Bul túıemdi bermegenime Abaı ashýlanbaıdy dep, meniń minezimniń jumsaqtyǵyna senip bermedi, - dep qatty qýandy».

Jumsaqtyq Alla Elshisinen (s.ǵ.s.) ámme adam balasyna úlgi ekenin kóp aıtsaq ta osy «ózimiz eńbek qylyp tabarǵa» kelgende shaban ekenimizdi qaıdan jasyraıyq. Iaǵnı, «úlken jıhad» jasaýǵa kelgende kejegemiz keıin tartyp, óz minimizben kúresýge qaýqarsyz, dármensiz bop qalamyz.

Birde Alla Elshisi (s.ǵ.s.) soǵystan sharshap, shaldyǵyp kele jatqan sahabalaryna: «Biz qazir kishi jıhadtan úlken jıhadqa bet aldyq,» - deıdi. Sahabalary «úlken jıhadtyń» ne ekenin suraǵanda, «ol – óz nápsińmen kúres» dep taǵylym bergen eken. (Baıhaqı, áz-Zýhdýl-kábır)
Al, taǵy bir hadıste «Mújahıd (jıhad jasaýshy) - Alla Taǵalanyń buıryqtaryn oryndaý turǵysynda óz nápsisimen jıhad jasaýshy (kúresýshi)» (Tırmızı, Zúhd, 164) deıdi. Mine, naǵyz «jıhad».  

Demek, Abaı atamyz osyny jaqsy bilgen. Óziniń nashar minezderinen jumsaqtyqqa qaraı óz eńbegimen hıjret jasasa, ashýyn jutyp, júregin tyńdap, baısal tartý jolynda óz nápsisimen kúresip «jıhad» jasaǵan.

Osyny bilmegen balalar shetelge «hıjret» etip, «jıhadty» izdep saıası oıyndardyń ortasynda ómirin oqqa baılap, adasyp júr ǵoı. Átteń, olar Abaıdy oqyǵanda...

Orazbek SAPARHAN