СУФИЗМНІҢ МӘНІ

Суфизмнің мәні - ақиқат, мақсаты - Алланы тану (мағрифатуллах).

Суфизмнің ұстанымы – махаббат, ғашықтық.

Мұраты – «Хақ Жамалы».

Жолы - адамға бет бұру арқылы Аллаға сапар шегу.

Суфи Аллаға деген махаббаты арқасында бұл фәниге де, о дүниеге де қызықпайды. Осы жайлы Иасауи былай дейді: «Ғабид болма, захид болма, ғашық бол сен» яғни кімде-кім осы дүние қызығы үшін өлсе, ол мұнафиқ, кімде-кім о дүние үшін өлсе, ол-захид. Ал, кімде-кім Аллаға ғашықтықпен өлсе, ол суфи дегені.

Нағыз суфи ол Аллаға ғашық жан. Құдайды жиі еске алу - зікірден тұрады. Адамның өзінің нәпсісімен күресуі ол рухани кемелдікке қарай ұмтылуы. Құдайды әрбір еске алған сайын оның "жүрегіндегі таты" тазарады. Сонда Ақиқат бейнесі толық көрінеді. Жүрек, Алла сипаттарымен толады, "мен" жойылады, жоқ болады. Бұл "фана" деп аталады. Сопы осындай тазару жолынан өтіп, өзінің ішкі дүниесіне үңіледі. Бұл кезде шариғат алғашқы басқыштың қызметін атқарады. Осы жол арқылы "толық адам" ақиқат табалдырығын аттайды. Пайғамбар (сғс) хадисінде "шариғат бұл сөз, тариқат-іс-әрекет, амал, ал, хақиқат- бұл хал, дәреже" дейді.

Суфизм «Хақ Дидарын» мына өмірге, тіршілікке ендіру мектебі. Таза жүрек шарт. Дедарлық-захидтік пен тасаууф арасында айырмашылық бар. Суфизмде рухани жол тариқат арқылы адамдық "мен" тазаланып, қашан одан хайуандық "мен" жоғалғанша Құдайлық сипаттарды қабылдай береді. Содан соң тек Құдайлық "мен" қалады. Сондықтан аскеттік, яғни захидтік Алланы тануда қабілетсіз деген сөз.

Махаббаттың жоғарғы шыңы- ғашықтық. Кез-келген махаббат ғашықтық емес, ал кез-келген ғашықтық - махаббат. Суфизмде адамның махаббаты Алла махаббатының нәтижесі. Махаббат Алланың сипаттарының бірі. Сопылар жаратылыс негізінде махаббат жатыр дейді. Абай атамыз «Махаббатпен жаратқан адамзатты» деп тегіннен айтпаған.

Сонымен қатар, сопылық ел кезіп, қол жайып, қайыр, садақа сұрау емес. Сопылық таным бойынша, "Кім жұмыс істемей, елге, қоғамға салмақ түсірсе, ол сопы емес. Сопылар халыққа қызмет арқылы Аллаға қызмет етуді басты ұстаным ретінде қабылдаған. Аллаға қызмет етудің ең озық жолы-адамдарға қызмет ету, қоғамға қызмет ету, жақсылық дәнін себу, моральдық адамгершілік нұрын шашу. Яғни, сопылар адамзаттың қызметшісі. Ол сырттай қоғам ішінде, адамдар арасында, ал іштей Алламен ғана бірге. Алланы тану жеке жүректің үлесінде. Суфи өзін Алла еркіне берген адам. Оның жүрегі кек, көре алмаушылық, жаманшылық қасиеттерден ада.

Суфизм – ар ілімі. Ол адамгершілік мектебі. Ол адамның өзінің мүмкіндіктерін ашуға бірден-бір ықпал ететін рухани мектеп. Бүгінгі қазақ мәдениеті мен ұлттық болмысының танымдық қабатында суфизмнің орны бар, сопылық мектебінен шыққан шейх, муршид, пір, ишан, талиб, салик, муридтердің де қызметі ерекше.

Суфизм де басқа философиялық мектептерге ықпал етті, табиғатына, мәніне құндылықтық қабаттарымен із қалдырды. Осы бағытта да салыстырулар, ғылыми зерттеулер бойынша іздену керек. Ол оның абыройын дүниеге паш етеді. Ол үшін исламды оқытудағы теориялық-практикалық қырлардың сырын ашып, білім беру жүйесіне ендіру бүгінгі күннің өзекті мәселесі, кезек күттірмейтін шаруасы болмақ.

Енді бізде басы ашық мәселе әлі де қолда бар дүниелерді саралап, түркі ислам өркениетінде және ойлау жүйесінде өзіндік өз қалдырған, суфизм ілімінің негізін салған Ахмет Иасауи мұраларына, іліміне толыққанды ғылыми танымдық тұрғыдан бет бұру керек. Қазіргі жабайы ұстанымдар, махдилік, жалған тариқаттар үстемдігінен саф мұраны қорғап қалуымыз қажет. Жалпы қазақ топырағында сопылық мұраны шаңнан тазалап, қайта тірілту, жандандыру бірден-бір рухани кемелдікке, мәдени, қоғамдық ұлттық тұрақтылыққа жеткізер жол болып тұр.

Досай КЕНЖЕТАЙ